Vrijheid van meningsuiting

De afgelopen dagen is er naar hartelust gejongleerd met het begrip ‘vrijheid van meningsuiting’. Begrijpelijk als het opeens zo met bot geweld onder druk wordt gezet, zoals in Parijs is gebeurd. Geen twijfel over mogelijk. Zoals het evenzeer voor de hand ligt dat die aanslag op dat elementaire democratisch recht als een direkte aanval op het eigen bestaan, op de eigen vrijheid van denken werd ervaren. Maar tegelijkertijd roept die massieve en collectieve reflex wel vragen op en mag ze ook in bredere kaders en tegen andere achtergronden geplaatst worden. Een poging tot nuance, verdieping, misschien zelfs relativering is net zo op zijn plaats. Want is dat recht op vrijheid van meningsuiting, dat nu zo hartstochtelijk door iedereen en ook nog zichtbaar wordt beleden en geclaimd, wel echt zo diep en wezenlijk verankerd in ieders bewustzijn? Of is hier veel eerder een recht aan de orde dat als basisrecht wordt ervaren door een maatschappelijke voorhoede die tegelijk de middelen en mogelijkheden heeft om haar omgeving met haar noodkreet dezelfde kant op te beïnvloeden en te mobiliseren? Het zou zo maar het feitelijk beeld kunnen zijn dat zich de afgelopen dagen voor onze ogen heeft ontrold, durf ik te beweren, gevoed als ik word door mijn twijfel of het recht op de vrijheid van meningsuiting nu echt dat recht is waarvoor elk lid van onze samenleving primair en dus zonder uitzondering en voorbehoud te hoop loopt. O.k., als ieder deelt in de welvaart, lijkt dit een logische omstandigheid als zo’n recht bedreigd wordt.

Maar of de inbreuk daarop en of het recht als zodanig echt onverkort en altijd leeft en aktief deel uitmaakt van ieders gedachtengoed dan wel bestaan, blijft voor mij een vraag. Welke vraag niet zo maar uit de lucht komt vallen, maar nog altijd haar oorsprong vindt in waarnemingen en leerstellingen zoals die bijvoorbeeld terug te vinden zijn in de pyramide van Maslow of in het economische determinisme van Karl Marx, welke beiden hun krachtige condensering kregen in de uitspraak van Bertold Brecht die zeker wist dat “Erst das Fressen kommt und dann die Moral”. Welke cynische opvatting die wel gestoeld is op de bittere werkelijkheid, haar bevestiging krijgt in het heimwee van veel oudere Duitsers, die hun weg in de moderniteit van de Bondsrepubliek niet kunnen vinden, dus terugverlangen naar de zekerheden van de vroegere DDR. Zoals dat ook weerspiegeld wordt in de erkenning door voormalige inwoners van Oostbloklanden dat de onvrijheid van destijds toch betrekkelijk was omdat daar het nodige tegenover stond, zoals de gegarandeerde en gratis rechten op bijvoorbeeld onderwijs en gezondheidszorg. Oftewel materiële bestaanszekerheid waarvoor andere vrijheden moesten worden ingeleverd, waarvan het gemis meestal door een intellectuele voorhoede pijnlijk werd ervaren. En het is met name die omstandigheid, dat historische feit die bij mij de vraag oproept of het wel zo’n vaart loopt met die aktuele vrees naar aanleiding van de aanslag op Charlie Hebdo dat het recht op vrijheid van meningsuiting in het geding zou zijn. Is hier echt sprake van een massale, collectieve reflex? Of zijn er in al die uitingen van woede toch andere zaken aan de orde?

Advertentie