Anna Seghers: een vraagteken

Op 22 januari plaatste ik hier een logje waarin ik haar bekendste boek “Het zevende kruis” besprak. Het bestek was echter te beperkt om meteen uit te wijden over de vraagtekens die de persoon van de schrijfster Anna Seghers (1900 – 1983) en haar keuzes bij mij opriepen. Want dat die op zijn zachtst gezegd controversieel genoemd mogen worden en nogal wat aarzelingen bij mij teweeg brengen, zal hierna snel duidelijker worden. Doordat zij overtuigd communiste was, was zij in 1940 gedwongen haar geboorteland, Duitsland, te verlaten en uiteindelijk uit te wijken naar Mexico. In 1947 keerde zij uit ballingschap terug en vestigde zich in de Sovjet – zone, de latere DDR, waar zij haar schrijverschap weer oppakte om dat geheel in dienst te stellen van het communisme. En daar wordt haar overtuiging haar talent dat in de jaren voor de oorlog nog zo krachtig tot uitdrukking kwam, duidelijk de baas. Want haar kreativiteit gaat zij in dienst van het socialistisch ideaal stellen door de voortdurende lof te bezingen op de DDR, op Stalin en dat allemaal verpakt in socialistisch – realistische literatuur, die in literair opzicht nauwelijks nog van betekenis is. Zij vereenzelvigt zich volledig met het regime van het land dat ze als de communistische heilstaat beschouwt en bekroont haar konsekwente loyaliteit met bestuurlijke functies en het voorzitterschap van de schrijversbond van de DDR. Tegelijkertijd schurkt ze tegen de machthebbers aan en vertoont ze zich zo vaak in de direkte nabijheid van mannen als Ulbricht, Grotewohl en Honecker dat een kritische opmerking van haar niet meer te verwachten is.

Noch bij de bouw van de Muur in 1961, noch bij het neerslaan van de arbeidersopstand in 1953 of bij de Oost-Duitse steun aan het Russisch ingrijpen in Hongarije in 1956 en in Tsjechoslowakije in 1969. Wat op gespannen voet verkeert met de toon en de rode draad in haar meesterwerk “Het zevende kruis”, namelijk de strijd tegen het fascisme en voor de vrijheid. Daarom kom ik er niet mee weg en blijft het mij verbazen dat Anna Seghers de stem van haar geweten die zich van jongsaf aan vertaalde in haar geloof in het communisme, kennelijk heeft gesust met de overtuiging dat de weg naar de heilstaat slechts geplaveid kan zijn met dwang en onderdrukking, die dubieuze verschijningsvorm van de dictatuur van het proletariaat. Zoiets moet haar parten hebben gespeeld bij de onbegrijpelijke weg die zij verkozen heeft. Dit raadsel rond haar persoon en haar schrijverschap wordt alleen nog maar groter door het feit dat haar boek “Het zevende kruis” in het Duitsland van na de oorlog op scholen bijna verplichte literatuur is geworden. En alsof het nog niet genoeg is met alle contradicties rond haar persoon, werd zij in 1981 benoemd tot ereburgeres van haar geboortestad Mainz dat wel in West – Duitsland gelegen was. Waarmee Anna Seghers uiteindelijk een vat vol tegenstrijdigheden werd en daarmee wel de belichaming van de innerlijke tweestrijd kon zijn die zo kenmerkend is voor haar vaderland. Mogelijk dat daarin haar echte betekenis gelegen is.

Advertentie